پیر
پیر در معنی عرفانی همان مرشد و شیخ یا راهنمای فرد در پیمودن مسیر سلوک عرفانی است. پیش تر به جای پیر لفظ “بابا” به خصوص لهجه‌های غربی ایران رایج بوده است.
در ادبیات
پیر در ادبیات عرفانی پارسی از قرن ۵ هجری با همین معنی فعلی رواج پیدا می کند. بعدها هر شخص وارسته و اهل دل و طریقت را مردم پیر می نامیدند. در برخی شهرها بارگاه و مقبره های با عنوان پیر وجود دارد.
در آیین باستانی ایران
در آیین زردشتیان اماکن زیارتی تحت عنوان پیر وجود دارد. پیر سبز یا چک چک در ۶۵ کیلومتری شمال غربی یزد یا پیر بانو در جنوب عقدا از نمونه‌های پیر زیارتگاهی زردشتی هستند. پیرها در مناسبت‌های خاص و برای مناسک، آداب و رسوم مذهبی خاص مورد بازدید قرار می‌گیرند. اکثر این پیرها به نام یک پروردگار آسمانی خاص نامگذاری شده اند و شیفتگان در روزی که به این پروردگار خاص آسمانی اختصاص داده شده است در حالیکه عود بر روی آتش می گذارند، از آنها بازدید می کنند.
پیران و اسطوره
در شاهنامه پیران ویسه از پهلوانان اسطوره‌ای توران است. او جز معدود شخصیت هایی است که اهل توران هستند اما مذمت نشده اند. از او با ویژگی‌های شخصیتی مثبت همانند خرد و مردانگی یاد شده است. وقتی هم کشته می شود شاه ایران کیخسرو او را به آیین ایران گوردخمه می کند. برخی محل دفن او را روستای زیبد در منطقه درصوفه گناباد می دانند. بعدها مقبره‌های بسیاری در جاهای مختلف به او منتسب می کردند.
بلوچستان
در بلوچستان مقبره‌های پیر فراوان وجود دارد. در ادامه به معرفی دو زیارت معروف پیر در مناطق مختلف بلوچستان می پردازیم.
پیرسهراب
مقبره ای به همین نام در روستایی به نام بجار بازار این زیارتگاه وجود دارد. پیر سهراب در ۱۲۰ کیلومتری شهر چابهار واقع شده است. بنای اولیه آن قدمتی حدود ۳۰۰ ساله دارد.
پیرسهراب به گفته مردم محلی او از بغداد به این مکان مهاجرت کرده و در آنجا مریدان زیادی پیدا می کند. برخی می گویند او در جنگ با پرتغالی‌ها به شهادت می رسد. طبق بسیاری از نسب صوفیان ایران او از نوادگان امام صادق است.
معماری بنای مقبره برگرفته از معماری هند است. مردم برای گرفتن حاجت مراسم یا نذوراتی انجام می دهند. نذورات از نوع گوشت، خرما یا نان حلوا است. عود یا روغن سوزاندن و بستن دخیل از نوع پارچه در چهار طرف قبر از یا برداشتن خاک تبرک از آیین این پیر است.
پیرکنار
گورستان پیرکنار مربوط به دوره ی تاریخی اشکانی-ساسانی است. این یکی از آثار ملی ثبت شده در روستای شمس آباد بمپور است. محوطه‌ی شماره ۲ پیرکنار در ۵۰۰ متری زیارت پیرکنار قرار دارد. دیرینگی این محوطه مربوط به دوران پس از اسلام است.
مقبره در ابتدا به صورت یک چاردیواری از خشت و گل بوده است که بنای دیگری در سال ۱۳۸۳ احداث می شود.مقبره ساختمانی ساده و تقریباً مربع شکل با گنبدی به ارتفاع دو متر و پنجاه سانتی‌متر دارد با دیواری در حدود سه متر ارتفاع. مساحت مقبره، چهل مترمربع است که با مصالح آجر، سیمان و آهن ساخته شده است.
پیرکنار ملقب پیرکنعان از شخصی مومن و با کرامات بوده است. متأسفانه درباره او اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. مقبره نیز سه قبر وجود دارد که یک قبر بلندتر از دو قبر دیگر و مشخصاً مقبره «پیرکنار» است.
در گذشته در محل گوسفند یا بز قربانی و ذبح می شد. اما بعدا صرفا خرما یا نان از نذورات این بارگاه است.
